Inspiratieblog nr.4: Creativiteit, een kans voor bezieling

Creativiteit, een kans voor bezieling in de organisatie - Jeff Gaspersz

Het toenemend belang van creativiteit
Steeds meer organisatie beseffen het belang van innovatie en creativiteit. Uit de IBM Global CEO Study uit 2010 onder 1500 CEO’s in 65 landen en 33 sectoren blijkt dat deze leiders allen creativiteit hebben aangewezen als de belangrijkste factor voor het toekomstig succes van hun onderneming. Dat roept de vraag op hoe deze creativiteit in een organisatie is te stimuleren en te benutten? In dit artikel geef ik enkele reflecties en ervaringen hierover en maak de verbinding met spiritualiteit.

Wat is creativiteit?
Alvorens we kunnen reflecteren over hoe we creativiteit in een organisatie kunnen bevorderen is eerst de vraag belangrijk: Wat is creativiteit? We associëren het vaak met kunst, met wetenschappelijke ontdekkingen of met nieuwe ideeën. Echter dat zijn expressies van creativiteit. Er zijn oneindige expressies van creativiteit. Als ik nieuwe gedachten creëer in een gesprek, dan is dat een uiting van mijn creativiteit. Als ik een verhaal verzin voor mijn kind bij het slapengaan dan komt daarin mijn creativiteit tot uitdrukking. Echter, wat is de bron van deze expressies, deze kleine en grotere scheppingen?

De bron van onze creativiteit ligt diep in onszelf. We kunnen het nog het beste omschrijven als een innerlijke scheppingsgerichte energiestroom. Dat is een gedachte die ook voorkomt in de Indiase leer van de chakras, de energieknooppunten in ons lichaam. De tweede chakra ( Swadisthana), ziet men daar als de plaats waar ons creatieve levenskracht uit vloeit.

Als we creativiteit als energie beschouwen dan kan deze energie stromen of juist stagneren. Zo gaf de kunstenaar Karel Appel aan elke dag naar zijn atelier te gaan, voor het doek te zitten en te wachten tot ‘het licht’, zijn inspiratie, kwam. Op sommige dagen kwam ‘het licht’ niet en dan ging hij weer. Zijn creatieve productie was afhankelijk van de kostbare momenten dat zijn creatieve energie stroomde. De componist Arvo Pärt moest soms jaren op deze momenten wachten. Hij noemde de tijd dat zijn creatieve energie niet stroomde zijn creatieve stiltes. Tot het moment dat hij uit die stilte kwam, zijn creatieve energie voelde en dan ook binnen korte tijd prachtige composities kon schrijven.

Onze creatieve energie kunnen we richten en omzetten in wat we willen creëren. Veelal eerst in gedachten, of beelden. Michelangelo creëerde eerst het innerlijk beeld van zijn beroemdste beeldhouwwerk,David, en hij hoefde het, zo gaf hij aan, daarna alleen nog uit het marmer te houwen. Echter creatieve energie kan onze gedachten ook overslaan en zich bijvoorbeeld direct omzetten in een lichaamsbeweging. Denk aan een improviserend danser of een basketballer die in het veld de beweging creëert waarmee hij de verdediging weet te passeren.

Het behoort tot de belangrijkste zelfkennis wanneer we ontdekken hoe we onze creatieve energie kunnen opwekken, beheersen en richten op dat wat we willen bereiken. Vaak hebben we immers juist onze creatieve energie nodig wanneer onze doelen zeer ambitieus zijn, of wanneer we kampen met crisis en tegenslag.

Dat geldt op het persoonlijke niveau, maar ook op het niveau van de organisatie. Juist wanneer het moeilijk of zeer uitdagend wordt is dan alle creatieve energie nodig.

Waarom is creativiteit nodig in een organisatie?
Wanneer we werken in een organisatie dan wordt in eerste instantie van ons verwacht dat we ons met kennis en betrokkenheid inzetten om het werk te verrichten. En dat kan voldoende zijn. We verwerven naar gelang we meer ervaring krijgen inzicht in hoe we bepaalde problemen kunnen oplossen en passen die kennis toe.

Wanneer echter veranderingen snel zijn en bovendien veelal een hoge complexiteit hebben, dan voldoen vaak de oude oplossingen niet meer. We hebben vooral dan onze creativiteit nodig om nieuwe kennis en nieuwe oplossingen te genereren.

Denk bijvoorbeeld aan gemeentelijke organisaties die momenteel sterk moeten bezuinigingen terwijl het niveau van hun dienstverlening gelijk hoort te blijven. Dat kan alleen wanneer met intense creativiteit gezocht wordt naar mogelijkheden om bepaalde processen nog efficiënter te laten verlopen of bepaalde overheidstaken op een geheel andere wijze in te richten.

Of denk aan een commercieel bedrijf dat marktkaandeel verliest. Zij ondervinden dat de klant niet meer is te binden met een hoge kwaliteit of een lage prijs. Dat bieden de concurrenten immers ook. Waar het dan op aankomt is te concurreren op basis van creativiteit. Door met nieuwe producten of diensten te komen, die een voorsprong bieden op andere aanbieders. En zo oude klanten weer terug te halen en nieuwe klanten aan zich te binden.

Deze uitdagingen vergen van organisaties een immense creatieve krachtinspanning. Een mobiliseren van al het inventief vermogen dat in huis is. Echter hoe doe je dat? Hoe is creatieve energie in een organisatie te genereren en te richt op de belangrijke doelen?

Het opwekken van de creatieve energie in een organisatie
De opgave is om de creatieve energie van alle medewerkers te mobiliseren en om ze zetten in waarde voor het werk en de organisatie. Ik zeg met nadruk alle medewerkers omdat het innovatief vermogen van een organisatie kleiner wordt naarmate ze meer mensen uitsluit van het creatieve proces. Die uitsluiting vindt plaats door aannames van het management, zoals: “de creatievelingen dat zijn de mensen van marketing. Medewerkers op de werkvloer behoren gewoon het werk te doen”. Het is de miskenning van wat mensen uniek maakt: hun vermogen tot creativiteit.

Het gevaar van die miskenning is dat het het zelfbeeld van werknemers kan gaan bepalen: ik ben niet creatief. Organisaties die wel iedereen betrekken in het meedenken over nieuwe oplossingen ijn organisaties die mensen helpen hun creatieve talenten en bronnen te ontdekken en in te zetten. Dat vraagt wel om gedreven leiderschap. Het soort leiderschap dat in het kader hieronder is omschreven.

Het leiderschap waar het hier omgaat, is niet het leiderschap dat volgers creëert, maar juist meer leiders. Het geeft mensen de ruimte en de stimulans om het leiderschap te nemen over de eigen creatieve vermogens. Die motivatie is nodig, want de creatieve bijdragen van medewerkers gebeuren immers in essentie op vrijwillige basis. In arbeidscontracten verplichten we ons gedurende een aantal uren per week ons met onze kennis en competenties in te zetten voor het werk. Er staat niet: U zult maandelijks met een aantal ideeën komen om het werk te verbeteren of te vernieuwen. Als we wel met ideeën komen, dan doen we dat omdat we dat ook willen, alsof het vrijwilligerswerk is. En om deze creatieve vrijwilligers te motiveren zal het leiderschap te dan ook niet alleen in het hoofd maar ook in het hart moeten aanspreken. Want wanneer we werken met het hart en daarmee met een gevoel van passie, dan openen zich de bronnen van onze creativiteit. Dan voelen we het enthousiasme in ons.

In een zorginstelling voor ouderen gaf de directeur in een speech voor all medewerkers aan waarom het van belang is dat iedereen zich met kennis, betrokkenheid en creativiteit inzette om de kwaliteit te verhogen: “Om met elkaar een zorginstelling te creëren waar je je eigen ouders aan zou toevertrouwen”. Meer woorden had ze niet nodig. Het ging naar het hart van mensen en het stroomde van ideeën voor meer kwaliteit. Ik heb deze instelling vaak bezocht en ook andere innovatieve instellingen: Er heerst in zulke organisaties altijd een positieve energie die vitaliseert. Je treft er energieke mensen aan. Het zijn organisaties die, paradoxaal, mensen aan zich binden door ze los te laten. Ze kunnen er weg, maar ze beseffen dat hun huidige organisatie de beste plek is om voor te werken, en blijven er dus. Want de werkomgeving biedt hun erkenning en waardering voor wat hun uniek maakt: de eigen creativiteit

Creativiteit en spiritualiteit
U heeft het vast weleens gehoord, de bekende vraag: Ben je creatief? Sommige antwoorden daarop bevestigend en geven aan waar hun creativiteit zich in uit. Vele anderen aan wie ik deze vraag heb gesteld, hoor ik zeggen dat ze eigenlijk niet creatief zijn. Als je dan doorvraagt dan bedoelen ze vaak dat ze zichzelf niet zo origineel vinden, nooit echt met doorbraakideeën zijn gekomen of geen creatieve hobbies hebben. Ik heb echter gaandeweg ontdekt dat “ben je creatief?” de verkeerde vraag is. En op verkeerde vragen krijg je verkeerde antwoorden.

De enige juiste vraag is: Hoe ben je creatief? Wanneer we de vraag zo uitzetten, dan sporen we mensen aan tot een zoektocht naar hun eigen creativiteit, of anders gezegd: naar uitingen van hun creatieve levenskracht. Dan komen de antwoorden vanzelf. Wie kan bijvoorbeeld geen ideeën bedenken om het eigen werk te verbeteren? Vaak denken mensen dat creativiteit een uitzonderlijke daad is, maar we gebruiken dagelijks onze creatieve levenskracht. In de gesprekken die we voeren, in het vinden van oplossingen voor alledaagse problemen, in het ontdekken van de schoonheid wanneer we een wandeling in het bos maken. In de positieve betekenis die we geven aan de tegenslag die we ondervinden.We kunnen over deze creatieve energie beschikken omdat het voortkomt uit ons zijn. We zijn creatief, we zijn creërend.

Hierin zijn creativiteit en spiritualiteit nauw met elkaar verweven. Onze spirituele krachten komen net als creativiteit voort uit ons zijn. Vandaar dat vele mensen door de eeuwen heen zich spiritueel hebben geuit in het creëren van muziek, dans, schilderijen, poëzie en in vele andere grote en kleine uitingen van creativiteit. Met hun innerlijke creatiekracht hebben ze expressie gegeven aan hun spirituele gevoelens.

Daar is onze creativiteit ook voor bedoeld: om onze uniciteit als mens, als ziel, tot uitdrukking te brengen. En ons spiritueel zijn, behoort tot die uniciteit. Zoals de filosoof Teilhard de Chardin ons zo mooi aangaf: We zijn geen menselijke wezens met een spirituele ervaring. We zijn spirituele wezens met een menselijke ervaring.

Tot die menselijke ervaring behoort uiting geven aan de eigen creatiekracht. In het creëren ontdekken we onze bezieling, ontdekken we onszelf. Dat geld voor op het persoonlijk niveau en ook voor organisaties. Innovatieve organisaties zijn altijd bezielde organisaties waar mensen hun innerlijke bronnen gebruiken om waarde te leveren voor de organisatie, de klanten en zichzelf. Ze ervaren dat hun eigen zingeving in harmonie is met de zingeving van de organisatie.

Lees verder in het gehele artikel (http://www.jeffgaspersz.nl/pg-23740-7-54355/pagina/creativiteit_kans_voor_bezieling.html)