De kracht van vragen

Volg niet de voetstappen van de meester, maar zoek waar hij naar op zoek is.
Matsuo Basho, Japans dichter uit de 17de eeuw

Rivier of meer?
Ik ben een eigen onderneming gestart nadat een collega bij mijn toenmalige werkgever mij vroeg: ‘Zie jij jezelf meer als een rivier of als een meer?’ Die vraag legde een zaadje in mijn denken. Ik kwam er na enige tijd van reflectie achter dat ik mijzelf toch meer zag als een rivier, die steeds bleef stromen en stromen. Dus ik moest ook verder, op weg naar nieuwe beddingen. Het resultaat was dat ik besloot mijn arbeidscontract te beëindigen en een nieuw kansrijk avontuur te beginnen: een eigen onderneming. En het begon allemaal met de vraag van mijn collega, waar ik haar nog steeds dankbaar voor ben. Een vraag kan dus waarlijk een geschenk zijn.

Wat zijn je eigen vragen? 
Een prachtig voorbeeld van een vraag die waarlijk een geschenk was, deed zich voor tijdens een masterclass van de vermaarde Portugese pianiste Maria João Pires. Vaak gebeurt het bij masterclasses dat de docent na het voorspelen de student wijst op mogelijke verbeteringen in de interpretatie. Pires deed het anders. Zij liep na het slotakkoord op de student af en zei: ‘Ik heb vele vragen over je stuk. Wil je ze wel beantwoorden?’ De student gaf aan dat graag te willen doen, want zij was gekomen om te leren. Daarna vroeg Pires: ‘Waar worstel je zelf nog mee in dit stuk?’ Met deze vraagstelling zette zij de pianist aan tot reflectie over haar eigen problemen in de interpretatie. Het ging Pires erom dat deze jonge studenten nadachten over hun eigen keuzes en er vragen over stelden. Door de vragen van Pires ontdekten de studenten zelf nieuwe kansen voor verbetering van hun pianospel. Pires gaf ze daarmee een groot geschenk. 

Leren van de vragen 
Psycholoog en Nobelprijswinnaar (voor Economie) Daniel Kahneman (https://www.youtube.com/watch?v=CjVQJdIrDJ0) maakt onderscheid tussen twee typen van denken. Bij type 1-denken gaat het om het snelle, gemakkelijke, intuïtieve denken. Het denken wat als vanzelf gaat en waar je weinig controle over hebt. Het is het denken dat je gebruikt in een overleg met je collega’s, in vergaderingen, in alledaagse gesprekken.
Bij type 2-denken denk je dieper, minder snel en ben je je bewust van je eigen denken en denkstappen. Bijvoorbeeld als je ergens over filosofeert. Dat kost meer inspanning. De kans is echter kleiner dan bij het type 1 denken, zo stelt Kahneman, dat je in de valkuilen van het denken stapt. Een valkuil van het type 1-denken is bijvoorbeeld dat je eerste indruk van een probleem, of van iemand die je ontmoet, in sterke mate bepaalt hoe je daar in het vervolg over denkt. Dit noemt men het halo-effect. 
Ik heb zelf het meest geleerd van vragen die het type 2-denken bij mijzelf activeren. Dat zijn vragen die voor mij ruimte scheppen zelf na te denken, te zoeken en nieuwe oplossingen en kansen te vinden. Ze stimuleren mijn verbeeldingskracht. Een paar voorbeelden van vragen die mij diep hebben geïnspireerd. 

•    Byron Katie (http://thework.com/en/do-work) schreef een wereldbestseller over vier vragen die je leven veranderen.  Van haar heb ik vooral deze vraag geleerd: hoe kan ik zeker weten dat dit waar is? Stel dat iemand tot de conclusie komt dat een relatie onherstelbaar beschadigd is. Hoe kun je dat dan zeker weten? Die vraag zet het eigen denken in beweging. Want vaak blijken de conclusies eerder een mening, een interpretatie van de werkelijkheid te zijn dan dat het honderd procent zeker is. 

•    Steven Covey schreef een boek, The 7 Habits of Highly Effective People (https://www.franklincovey.com/the-7-habits.html), dat miljoenen mensen raakte. De tweede habit of gewoonte die hij noemt is: Begin met het einde in gedachten. Hij doelt hierbij niet in de eerste plaats op goed projectmanagement, waarbij je je doelen goed in beeld moet hebben, maar heeft het over ons leven. Zijn kernvraag is: hoe wil je na je dood onthouden worden? Covey beveelt aan je eigen begrafenisrede te schrijven. Wat wil je graag dat familie en vrienden over je zullen zeggen? Wanneer je dat weet, en nu nog veel tijd hebt, dan weet je hoe je je keuzes moet maken. Schrijf de missie voor jezelf in dit leven. Covey’s vraag lijkt luguber, maar was voor mij een waarlijk geschenk. Het heeft mij vele kansen gebracht. Soms door heel bewust nee te zeggen, vanuit een dieper ja. Het is ook een vraag die weer leidt tot andere betekenisvolle vragen zoals: breng ik wel genoeg tijd door met de mensen om wie ik het meest geef?

•    Ten slotte heb ik veel baat gehad bij de zogenaamde ‘één-ding’-vragen. Bij deze vragen gaat het om de essentie, het belangrijkste wat overblijft als je de rest weglaat. Binnen een organisatie zou zo’n vraag kunnen zijn: wat zou één verandering zijn waarvan we denken dat die deze organisatie veel succesvoller zou maken als we die zouden doorvoeren? Het antwoord geeft inzicht in wat er werkelijk toe zal doen.

•    Deze vraag is ook te stellen voor je eigen werk: wat is één ding in mijn werk dat mij veel effectiever zou maken als ik daar meer aandacht aan zou besteden? Of op persoonlijk vlak: als je voor de rest van je leven nog maar één activiteit zou kunnen doen, welke zou dat dan zijn? Het antwoord verwijst naar wat ons diep passioneert, naar wat we echt belangrijk vinden. 

KANSTIP: 
Voordat je een (non-fictie-) boek begint te lezen, stel je eerst de volgende vraag: waar ben ik in dit boek naar op zoek? Schrijf het antwoord voor in het boek. Wanneer je vooraf weet waarnaar je in een boek op zoek bent, ga je een boek veel selectiever lezen. Sommige hoofdstukken zul je overslaan, terwijl je andere juist veel meer aandacht geeft. 
 

Dit artikel is een hoofdstuk uit mijn nieuwste boek: Zo ontdek je kansen voor innovatie (https://www.boekenbestellen.nl/boek/zo-ontdek-je-kansen-voor-innovatie/9789491753084)