Actorschap voor leiders: van wens naar wil - Prof. Dr. André Wierdsma

Van leiders wordt verwacht dat ze inspirerende doelen kunnen formuleren. Leiders weten medewerkers mee te nemen bij het realiseren van ambities.

Hoe geven we ons actorschap vorm? Wat vraagt het van een leider om van wens naar wil te komen? Maar hoe vrij zijn we?

Als vrijheid gezien wordt als een toestand waarin alles mogelijk is dan zijn mensen onvrij. Wij zijn begrensd door ons erfelijk materiaal, onze opvoeding, onze levensloop en de omstandigheden waarin we ons bevinden. Je bent nu eenmaal niet de enige schrijver van je biografie. Maar ondanks de begrenzing kunnen we onszelf ontwikkelen. We maken actorschap waar als we onze speelruimte kennen, weten wat we willen, durven te kiezen tussen mogelijkheden en ons inzetten voor de keuze.

Wij wensen vaak tegenstrijdige dingen. We willen genieten van een overdadige maaltijd en tegelijkertijd slank en gezond blijven.  We wensen veel, maar hebben we ook de bereidheid om een wens in een wil om te zetten? Filosoof Peter Bieri schreef het boek ‘Het handwerk van de vrijheid; over de ontdekking van de eigen wil’. Hij is bekend onder het pseudoniem Pascal Mercier die de internationale bestseller ‘Nachttrein naar Lissabon’ schreef. Zijn gedachtengoed is behulpzaam bij het ontwikkelen van de eigen wil.

Wens wordt pas wil als er balans is in het samenspel tussen wens, begrip en oordeel. Om je wil te vormen, zegt Bieri, moet je bewust omgaan met je verlangens. Ten eerste moet je zo goed mogelijk verwoorden wat het is wat je wenst. Heb je een helder beeld van hoe de wereld eruitziet als je je wens hebt gerealiseerd? Daarnaast moet je goed begrijpen wat de betekenis is van je verlangen. Herken en erken je ook de onbewuste motieven die mogelijk een rol spelen? Begrijp je wat het betekent voor je als je het bestaande pad verlaat? Als laatste moet wat je wilt ook je eigen instemming hebben. Kun je echt achter je keuze staan als je je wens hebt waar gemaakt?

Jezelf ontwikkelen vraagt dus een proces van reflexieve ontplooiing. Stilstaan bij en begrijpen hoe je geworden bent wie je nu bent. Accepteren dat het anders had kunnen gaan maar ook bewust zijn van je eigen actorschap in het vormgeven van je verdere leven. Bieri spreekt over ‘de ontdekking van de eigen wil’ en ‘het handwerk van de vrijheid’. Het is niet alleen reflectie en begrijpen, het gaat ook om handelen. Leren van de stappen die je zet als je je eigen wens omzet in wil en vervolgens door inzet van middelen en focus omzet in daden.

Zijn we vrij?  

Wellicht worden veel van de dingen die je doet, onbewust, gedaan omdat je nog steeds gehoorzaam bent aan het verinnerlijkte gezag van je ouders. Als dit het geval is, ben je als het ware nog ‘gegijzeld’ door het verleden. Bieri onderscheidt verschillende vormen van onvrijheid die ook in organisaties herkenbaar zijn. Het zijn situaties waarin mensen zich laten gijzelen door het verleden, door de verleidingen van het heden of door angst voor de toekomst. De ‘windvaan’ is de mens die meedeint op de golven van de omgeving. Hij heeft geen openheid naar de toekomst, geen zelfreflectie en geen eigen wil. De ‘meeloper’ is degene die zich conformeert aan de wil van een ander. Hij is een lakei van de ander. Hij heeft geen eigen agenda en wordt daardoor onderdeel van iemand anders zijn agenda.  In het denken is de meeloper onvrij en kritische afstand ten opzichte van eigen handelen ontbreekt. De ‘verslaafde’ heeft zich overgeleverd aan een oncontroleerbare dwang. De wil is verdund en niet bestand is tegen de druk die uitgaat van de verslaving. Verslaving kent vele vormen: verslaafd aan drugs maar ook verslaafd aan werk. De wil is niet meer van jezelf.

Hoe ontwikkel je als mens je actorschap, de moed om een eigen koers te kiezen binnen de speelruimte die je hebt? Het vraagt zelfreflectie en het scherpen van de eigen wil door het toelaten van keuzemogelijkheden. Het vraagt de moed om de ruimte van een open toekomst te overwegen en de bereidheid je in te zetten voor de realisatie van je wil. Actorschap voor leiders is een proces van het zich toe-eigenen van de eigen wil. Het is een proces van handelen en reflecteren. Dit is het handwerk van de vrijheid om jezelf te ontwikkelen.

 

André Wierdsma, is emeritus hoogleraar ‘Organiseren en co-creëren’,  Nyenrode Business Universiteit. Bekende boeken die hij (co)-auteur schreef zijn Lerend organiseren (2017) (https://www.bol.com/nl/p/lerend-organiseren/9200000078510050/?suggestionType=suggestedsearch&bltgh=k5bFJtDXaiLV2DvjlU5OVQ.1.2.ProductTitle) en Co-creatie van verandering (2005) (https://www.bol.com/nl/p/co-creatie-van-verandering/1001004002645595/?suggestionType=suggestedsearch&bltgh=sxKwSGzO5F--GJeM6vhPRA.1.2.ProductTitle).

André ontwikkelde samen met filosoof Joep Dohmen (https://www.filosofie.nl/artikelen/joepdohmenlevenskunstbetekentwillenwatjedoet.html) het programma Leiderschap en Filosofie (https://www.evdaimonia.com/cursussen-wandelen/29-cursus/395-moreel-leiderschap-najaar-2018) op Kreta.  Het programma biedt verdieping, inspiratie en dialoog om te werken aan de versterking van het eigen leiderschap. Het geeft deelnemers een week reflectie op hun belangrijkste project: het vormgeven van je eigen leven in de rol van leider.  Voor meer informatie: Academie op Kreta (https://www.evdaimonia.com/) (Er zijn nog twee plekken open voor de september 2018 week.) 

Andre Wierdsma portret 2016-vierkant Andre Wierdsma portret 2016-vierkant