We zien steeds meer organisaties innovatielabs oprichten. Uit een studie van Cap Gemini onder 200 organisaties die tot de top in hun branche behoren, blijkt dat 38% een innovatielab hebben opgezet.
In sommige sectoren, noemt men het innovatiecenters of, zoals in de zorgsector, werkplaatsen. In onderstaand artikel ga ik in op wat een innovatielab is, wat het belang kan zijn en hoe je zo’n lab opzet.
Wat is een innovatielab?
Bij het woord lab stellen we ons een laboratorium voor waar we personen in witte jassen met veiligheidsbrillen, druk in de weer zijn met reageerbuizen. Dit beeld heeft weinig van doen met het soort ”lab” dat ik hier beschrijf. Soms heeft een innovatielab niets eens fysieke plek , maar is het een virtueel gebeuren. Er is echter wel een overeenkomst met het klassieke laboratorium: ook in een innovation lab gaat het om ontwikkelen van nieuwe kennis, of het testen van nieuwe dienstverlening of producten. Dus er is in zekere zin sprake van het uitvoeren van experimenten.
Een innovatielab kan als volgt worden omschreven: Een innovatielab is een team binnen of buiten de organisatie, dat in opdracht van de organisatie een nieuw idee, (business) model, dienst, product of proces ontwikkelt en het bij een groep gebruikers introduceert om het te testen.
Een innovatielab is als onderdeel van de innovatiestrategie van een organisatie bedoeld om nieuwe innovatiekansen te verkennen, dan wel een een versnelling aan te brengen in het ontwikkelen en introduceren van innovaties. Het gaat vaak om radicale innovaties, waarbij het gaat om doorbraak vernieuwingen voor de sector.
Het voordeel van een innovatielab is dat er een team afgezonderd van de (turbulente) organisatie zich kan wijden aan het ontwikkelen en testen van vernieuwingen. Het afgeschermd zijn van de dagelijkse praktijk geeft het voordeel dat een gepassioneerd team zich helemaal kan focussen op het creëren van nieuwe waarde voor klanten of andere stakeholders.
De uitdaging voor een innovatielab is wel om verbonden te blijven met de organisatie. Het mag niet zo zijn dat men elders in de organisatie denkt: ”Dus wij hoeven niet meer te innoveren, wij doen hier gewoon ons dagelijks werk.” Innoveren moet een taak van iedereen blijven, zeker als het gaat om het vinden van verbeteringen in het eigen werk. Verder heeft een innovatielab ook constante input van de organisatie nodig over bijvoorbeeld ervaringen met klanten en hun (verschuivende) behoeften. Hier ligt dus een belangrijke taak voor een leiderschap om een innovatielab verbonden te laten blijven met organisatie.
Wat kan de waarde zijn van een innovatielab?
Er zijn verschillende redenen waarom een innovatielab een groot voordeel kan opleveren voor de innoverende organisatie. Ik noem 4 belangrijke redenen:
1. Een belangrijke tegenkracht bij innoveren is dat er altijd te weinig tijd voor is. Iedereen vind innovatie belangrijk maar het is zelden urgent. Urgent is dat het werk nu af moet of de offerte op tijd wordt verstuurd. Hierdoor kunnen waardevolle ideeën in het gewoel van alledag onvoldoende aandacht krijgen. Met een innovatielab verzekert de organisatie zich ervan dat in ieder geval een groep medewerkers, afgezonderd van de dagelijkse operationele processen, de tijd en ruimte krijgen om aandacht te besteden aan deze kostbare ideeën. Daarmee neemt het innovatievermogen van een organisatie toe.
2. Met een innovatielab creëer je binnen de context van de organisatie een startup cultuur en mindset van gedrevenheid, openheid en creativiteit. De medewerkers die er werken ervaren vaak een verademing ten opzichte van de bureaucratie van waaruit ze komen. Eenmaal weer terug in de organisatie, nemen ze deze spirit en mindset van ondernemerschap mee en kunnen daarmee inspirerend zijn voor anderen in de organisatie. Dus een innovatielab kan een positieve doorwerking hebben op de cultuur van de gehele organisatie.
3. Een innovatielab verhoogt voorts de aantrekkelijkheid als werkgever. Nieuwe medewerkers beseffen dat het, wanneer ze excelleren, het mogelijk is als onderdeel van hun loopbaan mee te doen aan zulke labs. Het is daarmee ook een manier om de toptalenten in je organisatie binnen te houden. Zij kunnen wanneer ze zeer kansrijk idee naar voren brengen in sommige organisaties hun eigen innovatielab starten en soms zelfs, een stap verder, een eigen startup om het idee naar de markt te brengen.
4. Een belangrijke pijler voor een innovatielab is veelal co-creatie. Samen met andere partijen (klanten, kennisinstellingen, start-ups ) werken aan betekenisvolle innovaties. Dat is immers het nieuwe spel innoveren: Innovaties creëer je samen., in een open innovatie verband. Door het bundelen van elkaars kennis en ervaringen data en competenties werk organisaties, of organisatie samen met startups samen aan oplossingen. Het grote voordeel is dat zo nieuwe waardevolle kennis wordt binnengebracht. En in sommige gevallen koopt de organisatie de startup of jonge onderneming, (of neemt een meerheidsbelang) om ervoor te zorgen dat zonder zelf jaren te moeten ontwikkelen de technologie binnenshuis hebben. Alphabet, het moederbedrijf, hanteer intens deze strategie en heeft zo reeds meer dan 200 ondernemingen gekocht
Maar ook het Innovatielab van supermarktketen Walmart (Walmart Labs) koopt startups op het gebied van online en mobiele technologieën. In Nederland zijn KPN en Philips voorbeelden van organisaties met zo’n strategie. Zo heeft Philips in 2018 de Delftse startup Nightbalance gekocht, die een oplossing heeft gevonden om mensen met slaapapneu een betere nachtrust te geven.
Hoe zet je het een innovatielab op?
De vormgeving van een innovatielab is altijd op maat voor de organisatie. Echter, er zijn wel 7 adviezen voor te geven die in vrijwel elke context zijn te gebruiken.
1. Het is belangrijk dat een innovatielab een duidelijk doel krijgt geformuleerd. Het is zeker niet bedoeld als een soort speeltuin voor de creatievelingen, waar er geen beperkingen of doelen zijn.
Een doel voor een innovatielab kan bijvoorbeeld zijn: de focus op alleen bepaalde projecten die voor de organisatie van strategisch belang zijn. En van het team mag worden verwacht dat ze dan regelmatig de roadmap kunnen tonen voor elk van hun projecten.
Dat wil niet zeggen dat er geen ruimte is voor experimenten zonder directe commerciële waarde. Denk aan Google’s innovatielab, Google X, waarin de Google Glass ontwikkeld, die nog steeds niet volledig commercieel is geïntroduceerd, echter wel een grote potentie heeft.
De metrics die uiteindelijk in het innovatielab worden toegepast zijn altijd op maat voor de projecten en hun doelstellingen. De kernvraag is altijd: Wanneer zeggen we over 2 jaar dat het innovatielab tot nu toe een succes is geweest? Als die vraag kan worden beantwoord dan zijn daar heldere metrics uit te destilleren.
2. Zorg voor voldoende budget voor het innovatielab. Hoeveel hiervoor wordt gereserveerd is natuurlijk de keuze die veelal bij de Raad van Bestuur en met name de CFO ligt. De kernvraag is: Hoeveel heeft de organisatie over voor het onderzoeken en realiseren van innovatie kansen? Of de vraag die daar vooraf gaat: Hoe belangrijk is innovatie voor het duurzaam succes van de organisatie? In een eerder artikel heb ik reeds op de belangrijke rol van de cfo bij het aanjagen van Innovatie gewezen. (link)
Een innovatielab kan ook worden opgezet en gefinancierd door een branche fonds, waarbij de innovaties die er worden gerealiseerd, ten goede komen aan de gehele sector. Een voorbeeld daarvan zijn de werkplaatsen voor de gehandicaptensector die de opdracht hebben met een bedrag van Euro 25.000 binnen een half jaar tot een jaar een concreet product voor de branche te ontwikkelen.
3. Het leiderschap in een innovatielab zal voor moeten zorgen dat er een sfeer ontstaat van elkaar blijven bevragen, uitdagen, risico’s durven nemen, kennisdeling en kruisbestuiving. Het juiste leiderschap voor een innovatielab kan in dat verband alleen maar dienend leiderschap zijn gericht op het creëren van een open, creativiteit stimulerende cultuur waarin men elkaar scherp houdt en pusht om te komen tot topprestaties. .
Veel organisaties kiezen er daarom voor om hun innovatielab in omgeving te plaatsen waar ze ook andere innovatielabs en start-ups ontmoeten. Zo heeft in Nederland het innovatielab van DELA gekozen voor een plek op de high-tech Campus in Eindhoven. (link). Een andere geliefde omgeving voor vooral tech-labs en incubators is Yes!Delft. (website). En vanzelfsprekend zal de inrichting van de ruimtes creativiteit, speelsheid en experimenteren horen uit te stralen. Vele organisaties tonen hun innovatielab ook graag aan klanten of andere belangstellenden. Het draagt bij aan het innovatie imago van de organisatie. Toen ik zelf op bezoek was bij het innovatielab van KLM merkte ik de gepaste trots waarmee men over de projecten vertelde en over de inspirerende ruimtes waarin gewerkt werd.
4. Bij de bemensing van een innovatielab is het belangrijk om een diversiteit van competenties te creëren. Dus in het team zitten zowel de divergente denkers, die altijd volop ideeën zijn, alsook de convergenten, die uitvoeringsgericht denken.
Plaats in het team niet alleen techneuten, of ICT’ers, maar ook teamleden die vanuit andere invalshoeken kunnen kijken of juist de verbindingen tussen de verschillende disciplines kunnen leggen. l
Waar het om gaat dat er een inspirerende mix van disciplines aanwezig is om de kruisbestuiving te bevorderen. Om variëteit in denkwijzen en invalshoeken te garanderen en groupthink te voorkomen, kan het team experts van binnen en buiten de organisaties uitnodigen die in bepaalde sessies hun inzichten delen. Nodig zeker ook de toekomstige gebruikers van de innovatie uit en laat ze meedenken. Over hoe het product of dienst het meest aan hun behoeften kan voldoen? Over welk business model ervoor is te ontwikkelen. Naast een een goede input die je hiermee verkrijgt vergroot je ook het commitment van de gebruikers met de innovatie.
Deze externen zouden ook kunnen worden geïnvolveerd in een hackathon sessie met het innovatielab team.
5. Eerder merkte ik op dat het belangrijk is dat een innovatielab goed geïntegreerd blijft met de rest van de organisatie. Daarom is het ook belangrijk om de uitnodiging te doen naar de medewerkers die het willen en daar competent voor zijn te participeren in een innovatielab. Dat vergroot het gevoel van eigenaarschap van het innovatielab: Het lab is van ons allemaal en niet alleen van een selecte, elitaire groep die als de innovatieven zijn bestempeld.
In de werving voor de innovatielab is het belangrijk te communiceren hoe belangrijk en betekenisvol dit werk is. Toen Ryanair voor haar Lab 200 medewerkers rekruteerde, was de boodschap: ”The work you do will be seen and used by millions of people”. Wie zou er dan niet met de eigen kennis en creativiteit willen bijdragen?
6. Een innovatielab moet de ruimte krijgen om te werken aan betekenisvolle innovaties. En dus niet directe de duk van ongedulde managers die snel de ”return on investment” willen zien. Het is daarom aan te bevelen het innovatielab direct aan de Raad van Bestuur te laten rapporteren. Die heeft de macht het lab te beschermen tegen de druk van de rest van de organisatie. Een bijkomend voordeel is dat daarmee het innovatielab een hoge status in de organisatie krijgt en niet wordt gezien als het speeltje van een van de sectormanagers. Het geeft aan: innoveren is in onze organisatie een strategische prioriteit van de directie.
7. Tot slot: Een innovatie lab start je als organisatie niet om ook maar mee te doen met de hype, maar omdat het past in de innovatiestrategie van de organisatie. Wanneer dan blijkt dat er aantal concrete kansen in het vizier zijn die niet kunnen worden benut in de reguliere organisatie, omdat er eenvoudig te weinig tijd voor wordt vrijgemaakt, of waarvoor niemand zijn nek durft uit te steken, dan is het tijd voor de directie om een innovatielab te starten.
Prof. dr. Jeff Gaspersz, hoogleraar innovatie, Nyenrode Business Universiteit
spreker en schrijver over innovatie en (business) creativiteit
PhotoCredit: Photo by Daria Nepriakhina on Unsplash